Oyun incelemelerinde İkinci Yeni

Bir araştırma boyunca toplanacak olan her tür bilginin daha sonra verimli bir şekilde kullanılabilmesi için, nasıl ölçüleneceğine daha o bilgileri toplamaya başlamadan önce karar verilir. Örneğin bir ankete cevap veren insanların yaşları oran ölçeğiyle ölçülürken (çünkü bütün ölçüleri arasında eşit aralıklar var ve bir sıfır noktası mevcut), eğitim seviyeleri sıralama ölçeğiyle, tuttuğu takımlar ise ancak bir sınıflama ölçeğiyle ölçülebilir. Sınıflama ölçeği sayısal bir değer taşımayan, tamamen kategorik niteliğe sahip bir ölçektir. Kategorileri içinde rastgele aralıklı bir sıralamaya sahip ölçek sıralama ölçeğidir. Aralıkları birbirine eşit uzaklıkta bulunan fakat bir sıfır noktasına sahip olmayan ölçek ise aralık ölçeğidir.

İşte bu yüzden oyun incelemeleriyle ve puanlama sistemleriyle derdim var.

Bugün oyun incelemelerinin çoğu, oyunları 5, 10 veya 100 üzerinden puanlayan bir oran ölçeğiyle değerlendiriyor. Bu da bütün oyunları aynı kriterlere göre puanlamayı, bu kriterlere sabit birer önem katsayısı belirlemeyi, bu katsayıları 80 puan alan bir oyunun 40 puan alan oyundan iki kat daha iyi olacağı şekilde ayarlamayı ve benzeri garip ölçütleri gerekli kılabiliyor. Free to play, multiplayer ve mobil oyunları bir kenara bırakıp sırf singleplayer oyunları ele alsak bile, bütün oyunların aynı somut kriterlere göre değerlendirilmesinin ne kadar absürd olduğu ortada. Üstüne üstlük bir de, doğası itibariyle bazı özellikleri diğerlerinden daha önemli veya önemsiz kabul eden katsayılandırmaca muhabbeti daha da büyük saçmalık - nasıl tasarlarsan tasarla, böyle bir şeyin o veya bu yöne yanlı olmaması neredeyse imkansız. Son yıllardaki inceleme puanlarına da bir bakınca görüyoruz ki, 40 puanlık bir oyunun 80 alan oyunların hiçbir açıdan dörtte biri bile olamayacağı bir standart söz konusu.

Tabii oyun incelemesiyle uğraşan yayınların çok azı böyle katı bir sistemi uyguluyor, biraz eskide kalmış bir bakış açısı bu. Bazıları altbaşlıklar seçip (grafik, oynanabilirlik, ses, keyif vs) onların ortalamasını ya da ağırlıklı ortalamasını almakla uğraşıyor uğraşmasına, ama çoğu zaman oyunlar tamamen inceleyenin makul bulduğu, uygun gördüğü, gönlünden koparabildiği puanı alıyor. Bir kısım yazarlar da puanlama meselesini bir kenara bırakıp incelemeyi kendi başına ayakta durabilecek şekilde yazmalarına rağmen, sonra dönüp sonuna bir puan eklemeden duramıyorlar, ya da mecbur kalıyorlar bir şekilde. Rock Paper Shotgun gibi puanı tamamen boşverip derdini uzun ve yaratıcı yazarlık kursundan çıkmışcasına karmaşık yazılarla anlatmaya çalışan yayınlar ise çok az - fakat onların da faydalı olabilecek bir sistemi sırf sektörün standart uygulamaları başarısız diye yok yere tamamen bir kenara attıklarını düşünüyorum. Halbuki mantıklı, anlaşılır ve işe yarar bir puanlama sistemi imkansız değil.

Burada anlatacağım alternatif en nihayetinde bütün oyunları başarıyla değerlendirmeyebilir. Özellikle oyunları bütünlüklü birer eser, bir ürün olarak ele alması bakımından, free to play oyunlar ve mobil oyunların değerlendirilmesinde pek işe yarar olmayacaktır. Multiplayer odaklı oyunlar için yeterince işe yarar bir niteliğe sahip olduğunu düşünsem de, asıl gücünü diğer oyunlarda gösteren bir sistem olduğu kesin. Bu açıdan üzerine tartışılabilir, oldukça geliştirilebilir ve düzeltilebilir bir alternatif benimkisi, ama her halükarda okuyana derdini anlatması bakımından daha açık ve temiz olduğuna inanıyorum - hem yekpare incelemeler bazında, hem incelemeler üstü algı açısından.

Önerdiğim sistem, ele aldığı oyunu derecelendirmek veya başı sonu belli bir ölçeğin uygun yerine yerleştirmektense, dört temel kritere - daha doğrusu soruya, bunu birazdan açıklayacağım - eşit ve tekil değer veriyor ve oyunun bütününü ele alıyor. Bu yolla, hem oyunun sunumunda ve sağladığı deneyimde ön plana çıkan, kilit rol oynayan özellikler her seferinde hak ettiği değeri almış oluyor, hem de iyi veya kötü hiçbir etkisi olmayan, kenarda bırakılmış özellikler yerli yersiz puanı etkilemiyor*. Böylece ortaya çıkan puan, salt sayısal değeriyle oyunun o ya da bu açıdan objektif bir "iyiliğini" ortaya koymuyor olsa da, uzun ve kısa vadede ne kadar kaydadeğer bir eser olduğuyla ilgili çok iyi bir fikir veriyor. İnceleyici tarafından her maddede yapılan kısa birer paragraflık açıklamalarla da oyunun nitelikleri basitçe açıklanıyor, okuyucuya derdimiz temiz temiz anlatılmış oluyor.

Kriterler/sorular şöyle:

1. Bu oyunu oynadığına değdi mi? Burada bahsedilen vakit olabilir, emek olabilir, para olabilir. Şahsen asıl dikkate alınması gerekenin vakit olduğunu düşünüyorum, amma velakin açıklama kısmında belirttiği sürece yazarın diğer bir kriter kullanmasında veya genel bir yargıya varmasında bir sakınca yok. Yine de bu, bu puana vakit nakittir puanı adını vermemi engelleyemez kesinlikle.

2. Bu oyunu tekrar tekrar ve/veya daha uzunca bir süre oynamak, oynamaya devam etmek ister misin? Burada başı sonu olan bir oyunun herhangi bir sebepten (keşif, deneyimin özgünlüğü, etkileyicilik) tekrar oynanabilirliği denetlenirken, sonu olmayan oyunların da (örneğin SimCity, Left 4 Dead, TF2) sıkmadan ne kadar süre daha oynanabileceği sorgulanıyor. Kısaca bağlayıcılık puanı diyebiliriz.

3. Bu oyunun varlığı yokluğundan iyi mi? Beklentisi en düşük kriter. Ne kadar kötü, başarısız yahut bug dolu bir oyun olursa olsun, hiç yapılmamış olsa yine de bir şeyler kaybettirecek olan oyunları sıfır puandan kurtarmaya yarayan bir puan. Buna örneğine çok az rastlanan bir konuya/konsepte sahip ama uygulamada başarısız olmuş oyunların (Bloody Good Time olabilir mesela) diğerlerinden ayırt edilmesi kadar, varlığı insanlık sanat tarihine bir hakaret kabul edilecek, sırf adıyla kabuslar yaşatan oyunların da (örneğin Revelations 2012) hak ettiği yeri alması da dahil. Özetle, hiç yoktan iyidir puanı.

4. Bu oyun kolayca unutulmayacak, adı yıllar sonra oyun çalışmalarında ve tartışmalarda bolca geçecek, bir dönüm noktası olarak anılacak bir oyun olabilir mi? Ya da daha kısa haliyle, bu oyun önemli mi? Burada oyunun mükemmel olması, çok iyi hazırlanmış olması veya yağ gibi kayıp gitmesi gibi şeyler değil, sadece ve sadece bir klasik, bir değişimin başlangıcı, ilham verici bir eser olma ihtimaline bakılıyor. Bu bağlamda Half Life bu puanı almaya ne kadar layıksa, Papers Please ve Braid de o kadar layık. Bu açıdan bu puana da utanmadan, sıkılmadan, önem puanı diyebiliriz.

Dediğim gibi, mükemmel bir sistem değil. Ama en azından gereksiz sayısal iddialarla oynaşıp yüz üzerinden 80 puan alan oyunun BÜTÜN oyunların yüzde sekseninden daha iyi olması gibi anlamsız bir algı yaratmıyor. Tamamen kategorik, ve çoğu durumda okuyucunun hiç olmadı dört tane kısa paragrafı okumasını sağlamaya meyilli bir sistem. Hatta hatta, eğer çok sıradışı bir durum yoksa, bütün incelemenin bu dört kısa paragraftan ibaret olması yeterli olabilir bile.** Yeter ki okuyucu puanlamanın nasıl işlediğini anlasın, 4'te 4 yapmış bir oyunun yüz almadığını, 4'te 1'in ise belki 25 bile olamayacağını bilsin.

İlk fırsatta bu sistemi kullanan kısa bir inceleme yazısı yazmayı planlıyorum, fakat bu esnada bir eleştiriniz, fikriniz, itirazınız veya sevgi ve hayranlık dolu tepkileriniz varsa, ki lütfen olsun, hemen aşağıdaki çok tatlı yorum fasilitesini kullanmaktan ya da daha da iyisi, kendi sitenizde, blogunuzda, bir yerinizde uzun uzun benden bahsedip bana küfürler etmekten çekinmeyin - belki siz de yazınızı bu kadar uzun ve tek bir cümleden ibaret bir paragrafla bitirebilirsiniz.



---
*: Örneğin oyunun, görsellerin teknik açıdan kalitesi ile estetik açıdan kalitesi arasında yaptığı seçim hiçbir durumda negatif bir etki yaratmıyor: piksel grafiklere sahip bir oyunun teknik açıdan berbat görselleri de, düzadam bir yarış oyununun özelliksiz ama çok gerçekçi araba modelleri de sonucu sadece oyunun bütününe yaptığı katkı/verdiği zarar kadar etkiliyor.

**: Bu fikri bir süredir etrafımda fikrine güvendiğim çeşitli insanlarla paylaşıyorum. Olumlu tepkiler aldığım için bir iki hafta önce bu yazıyı yazmaya niyetlendim, fakat kenara bıraktım bitirmedim. Üç gün önce duyurulan Steam Reviews üzerine bu yazı tekrar aklıma geldi, bu yüzden tamamlayıp yayınlıyorum. Açıkçası, bu sistem ya da bunun daha geliştirilmiş halleri, Steam gibi bir yere konacak inceleme yazıları için çok uygun olabilir. Henüz bir puanlama sistemi yok ortada, ekleneceği söyleniyor, öyle bir durumda  iş yatar (Valve süper zekasını kullanıp herkese istediği puanlama sistemini kullanma izni verirse o başka). Ama yine de beni umutlandırmadı değil.

***: